ένα έργο από

Gabriele Della Pepa + Andrea Elena Febres Medina + Caterina Ghio + Francesca Granzotto + Paola Rondi + Elena Stefani
@Density Design, Final Synthesis Design Studio, January 2020

ΣΗΜΕΙΟ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ

Πώς εξαπλώνονται η οπτική παραπληροφόρηση και η αποπληροφόρηση;

Στον 21ο αιώνα, υπάρχει διαθέσιμος ένας τεράστιος όγκος λογισμικών επεξεργασίας εικόνων. Ο χρόνος, το κόστος και η ικανότητα δεν αποτελούν πλέον εμπόδιο: ο καθένας μπορεί εύκολα να μάθει πώς να δημιουργεί πειστικές εικόνες.

Επιπλέον, στην σύγχρονη εποχή οι εικόνες είναι στενά συνδεδεμένες με τις πληροφορίες. Τα άρθρα σε εφημερίδες και οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περιέχουν εικόνες για να προσελκύσουν την προσοχή των αναγνωστών.

Για αυτούς τους λόγους, η οπτική παραπληροφόρηση (misinformation) και αποπληροφόρηση (disinformation) μπορούν να διαδοθούν πιο συχνά και πιο πειστικά, διαμέσου των ειδήσεων από το διαδίκτυο και τους λογαριασμούς κοινωνικής δικτύωσης. Δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπουμε περιεχόμενο που έχει υποστεί χειραγώγηση για να εκμεταλλεύεται τις πεποιθήσεις των ανθρώπων ή για να επηρεάζει τις αποφάσεις ή τις ενέργειές τους. Ένα παράδειγμα που είχε μεγάλη κοινωνική επίπτωση αφορά το επεισόδιο με τον αμφιλεγόμενο «χάρτη του τυφώνα Ντόριαν» του προέδρου Τραμπ (Hurricane Dorian map episode):

Αφού δέχτηκε επικρίσεις επειδή προειδοποίησε ανακριβώς το Σαββατοκύριακο ότι η Αλαμπάμα θα μπορούσε να χτυπηθεί από τον τυφώνα Ντόριαν -ακόμη και αφού οι κυβερνητικοί μετεωρολόγοι αμφισβήτησαν ότι αυτό θα συνέβαινε-, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ κράτησε την Τετάρτη έναν χάρτη που φαινόταν να έχει μια γραμμή σχεδιασμένη πάνω του με μαύρο χρώμα και να φαίνεται ότι είχε δίκιο από την αρχή. [...] Ο χάρτης που έδειξε είχε μια προσθήκη που δεν υπήρχε σε αυτόν που είχε διανεμηθεί από το Εθνικό Κέντρο Τυφώνων: αυτό που φαινόταν να είναι ένα σχεδιασμένο ημικύκλιο προσαρτημένο στον «κώνο της αβεβαιότητας» που έδειχνε τις πιθανές προβλεπόμενες επιπτώσεις του τυφώνα - επεκτείνοντας τον κώνο στην Αλαμπάμα. [...] Είναι παράνομο να εκδίδει ή να δημοσιεύει κανείς εν γνώσει του οποιεσδήποτε πλαστές μετεωρολογικές προβλέψεις που παρουσιάζουν ψευδώς μια επίσημη πρόγνωση η οποία έχει εκδοθεί από κυβερνητικούς φορείς, όπως η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και το Εθνικό Κέντρο Τυφώνων.

Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, Λευκός Οίκος στην Ουάσιγκτον, 4 Σεπτεμβρίου 2019. @Jonathan Ernst/Reuters.

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ.

Οι χειραγωγημένες εικόνες μπορούν να διαστρεβλώσουν και να επηρεάσουν τη γνώμη και τη μνήμη των ανθρώπων. Ακόμη και όταν υπάρχουν διορθώσεις που αποκαλύπτουν τις πλαστές εικόνες (πλαστογραφημένες), τις περισσότερες φορές οι ψεύτικες εικόνες προωθούνται ευρύτερα από τις διορθώσεις, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να μην μπορούν να αντιληφθούν το πραγματικό πλαίσιο.

Αποχρώσεις οπτικής φάρσας

Οι οπτικές φάρσες μπορεί να μην δημιουργούνται όλες με την ίδια πρόθεση, αλλά είναι όλες επιβλαβείς με τον ίδιο τρόπο. Και ενώ πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι εικόνες με Photoshop είναι το κύριο ζήτημα, υπάρχουν και πιο λεπτές μέθοδοι χειραγώγησης.

Η παραπληροφόρηση (misinformation) συμβαίνει όταν διαμοιράζονται ψευδείς πληροφορίες εν αγνοία του χρήστη. Η αποπληροφόρηση (disinformation) αφορά ψευδείς πληροφορίες που δημιουργούνται και διαμοιράζονται επίτηδες, με στόχο τη χειραγώγηση των ανθρώπων. Ο όρος «ψεύτικο» δεν αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα αυτών των δύο όρων. Για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει, πρέπει να αναλύσουμε τρεις τύπους παραπληροφόρησης και αποπληροφόρησης:

Παραπλανητικές εικόνες — Πραγματικές αλλά παραπλανητικές εικόνες με κείμενα που περιγράφουν ψευδώς το πλαίσιο, την προέλευση ή το νόημά τους.

Παραποιημένες εικόνες — Τα πρωταρχικά στοιχεία είναι αληθή, αλλά έχουν προστεθεί ή διαγραφεί ορισμένες λεπτομέρειες προκειμένου να αλλάξει το νόημα μιας εικόνας.

Περικομμένες εικόνες — Εικόνες που έχουν περικοπεί για να αλλάξουν το αρχικό τους νόημα και το πραγματικό τους πλαίσιο.

ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

Πώς αντιλαμβανόμαστε τις διαδικτυακές οπτικές πληροφορίες;

Το αν πιστεύουμε ή όχι τις πληροφορίες που συναντάμε στο διαδίκτυο εξαρτάται εν μέρει από την δική μας οπτική γωνία. Προκειμένου να εξοικονομήσουμε χρόνο και προσπάθεια, επεξεργαζόμαστε γεγονότα με βάση τις κοινωνικές ενδείξεις. Πράγματα όπως η φήμη, οι προσδοκίες, το ποιος μοιράστηκε μια ανάρτηση και ο αριθμός των likes που έχει, όλα επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε τις πληροφορίες.

Το ποιος δημοσίευσε τις πληροφορίες, και το πού, είναι και οι δύο βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν το αν το περιεχόμενο μπορεί να είναι αξιόπιστο. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι τείνουν να υποθέτουν ότι οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί είναι πιο αξιόπιστοι από τα μεμονωμένα άτομα που μοιράζονται πράγματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν τις πληροφορίες αν το πιστεύουν και άλλοι.

Ο «φόβος για τα γεγονότα που χάνω» (Fear of missing out) και το λεγόμενο «φαινόμενο bandwagon» μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να σκεφτούν, «Αν αρέσει σε άλλους ανθρώπους, τότε θα πρέπει να αρέσει και σε εμένα». Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να μοιράζονται πληροφορίες χωρίς να δίνουν προσοχή στο περί τίνος πρόκειται ή στο κατά πόσον μπορούν να εμπιστευτούν.

"Ψηφιακή παιδεία στα μέσα" σημαίνει να είναι κανείς σε θέση να αναγνωρίζει τα χαρακτηριστικά των διαδικτυακών πληροφοριών, όπως ποιος τις δημιούργησε και από ποιον μποράζονται, και να χρησιμοποιεί αυτή τη γνώση για να αποφασίζει αν οι πληροφορίες είναι αξιόπιστες. Η κατανόηση του τρόπου επεξεργασίας ψηφιακών φωτογραφιών και βίντεο αποτελεί επίσης μια πτυχή της «ψηφιακής παιδείας στα μέσα».

Η στάση μας για διάφορα θέματα έχει επίσης σημασία. Οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να πιστεύουν ότι οι πληροφορίες είναι αληθινές, εάν οι πληροφορίες επιβεβαιώνουν αυτό που ήδη πιστεύουν, ειδικά στο πλαίσιο της πολιτικής ή θεμάτων που σχετίζονται με την επικαιρότητα.

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ

Πώς να μειώσετε την πιθανή ζημιά από τις οπτικές φάρσες

Ο κύριος σκοπός του κουίζ «διπλού ελέγχου» είναι να δείξει στους ανθρώπους πόσο δύσκολο είναι να αναγνωρίσουν αν μια εικόνα είναι αξιόπιστη ή όχι. Επιπλέον, αυτό το έργο δείχνει γιατί κάθε εικόνα πρέπει να εξετάζεται ως προς το περιεχόμενο της και το πλαίσιο της. Εάν οι άνθρωποι δεν δώσουν προσοχή στο διαδίκτυο, θα μπορούσαν εν αγνοία τους να διαδώσουν την παραπληροφόρηση (misinformation) και την αποπληροφόρηση (disinformation).

Όλοι διαδραματίζουμε κρίσιμο ρόλο στο σύστημα οπτικής πληροφόρησης. Κάθε φορά που αποδεχόμαστε παθητικά πληροφορίες —για παράδειγμα κοινοποιώντας μια ανάρτηση, εικόνα ή βίντεο χωρίς να την ελέγξουμε ή να την αμφισβητήσουμε— διατρέχουμε τον κίνδυνο να μεταδώσουμε περιεχόμενο που είναι αναληθές ή παραπλανητικό.

Καθένας από εμάς έχει την ευθύνη να ελέγχει τι βλέπει στο διαδίκτυο. Το παιχνίδι «διπλού ελέγχου» υποδηλώνει ότι η επένδυση στην εκπαίδευση είναι ο καλύτερος τρόπος για να καλλιεργηθεί περεταίρω η παιδεία σχετικά με τα ψηφιακά μέσα και να μειωθεί η ζημιά που προκαλείται από την παραπληροφόρηση (misinformation) κα την αποπληροφόρηση (disinformation).

Η παιχνιδοποίηση — χρησιμοποιώντας προσεγγίσεις τύπου παιχνιδιού για να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να ασχοληθούν με ζητήματα που δεν αφορούν παιχνίδια — χρησιμοποιείται εδώ για τη μετάδοση αυτού του μηνύματος. Παίρνοντας μέρος στο κουίζ, οι άνθρωποι μπορούν να δοκιμάσουν τις ικανότητές τους και να κατανοήσουν ενεργά την πολυπλοκότητα του θέματος.

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ

Χρήσιμα εργαλεία για την αντιμετώπιση οπτικών φαρσών (απατών).

Δεδομένα

Η διαδικτυακή οπτική παραπληροφόρηση (misinformation) και αποπληροφόρηση (disinformation) έχει αναπτυχθεί παράλληλα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σήμερα, πολλοί νέοι και ενήλικες χρησιμοποιούν αυτά τα κανάλια ως μοναδική πηγή ειδήσεων, γεγονός που βοηθά στη διάδοση της παραπληροφόρησης και της αποπληροφόρησης. Κατά την πρώτη φάση της διαδικασίας σχεδιασμού, διερευνήσαμε ποιες πλατφόρμες χρησιμοποιούνται περισσότερο σε διάφορα μέρη του κόσμου. Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τα κοινωνικά δίκτυα με τη μεγαλύτερη επιρροή σε όλο τον κόσμο, επισκεφτείτε τον ιστότοπό μας:

Κοινωνικά δίκτυα ανά πολιτιστική περιοχή

Οι οπτικές πληροφορίες σχετικά με την πολιτική επικαιρότητα είναι πιο πιθανό να πυροδοτήσουν προκατάληψη επιβεβαίωσης - όταν δηλαδή πιστεύουμε κάτι πιο εύκολα επειδή υποστηρίζει τη γνώμη μας. Όταν πρόκειται για μεγάλα, παγκόσμια γεγονότα για τα οποία πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν, η οπτική παραπληροφόρηση γίνεται όλο και πιο διαδεδομένη. Για να γίνει καλύτερα κατανοητό, δείτε το έργο μας για τις προεπισκοπήσεις:

Το να βλέπεις είναι να πιστεύεις
Αναζητήστε στο Google και δείτε αν μπορείτε να δείτε ποιες ψεύτικες εικόνες που σχετίζονται με γεγονότα των τελευταίων έξι ετών έχουν διαψευστεί και πόσες φορές.

Συχνές ερωτήσεις και συμβουλές

— Ποιο είναι το πιο εύκολο εργαλείο για την επαλήθευση της αρχικής πηγής μιας εικόνας;
Το εργαλείο Aντίστροφης Aναζήτησης εικόνων σάς επιτρέπει να χρησιμοποιήσετε μια εικόνα για να βρείτε σχετικές ή παρόμοιες εικόνες, και τους ιστότοπους όπου μπορούν να βρεθούν. Μπορείτε να ανοίξετε όλους τους πιθανούς συνδέσμους και να αναζητήσετε την αρχική πηγή.

— Υπάρχει κάποιος ιστότοπος όπου μπορώ να βρω άλλα παραδείγματα σχετικά με την οπτική παραπληροφόρηση (misinformation) και αποπληροφόρηση (disinformation);
Ναι, ο ιστότοπος που χρησιμοποιείται περισσότερο για αυτό το έργο είναι το Snopes.com , μια ανεξάρτητη δημοσίευση και πηγή ελέγχου των γεγονότων.

— Πού μπορώ να μάθω για τα διάφορα είδη οπτικής παραπληροφόρησης (misinformation) και αποπληροφόρησης (disinformation);
Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα σχετικά με αυτό το θέμα, μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο "Fake news. It’s complicated" από την Claire Wardle. Αυτό το άρθρο είναι μια ανάλυση των τύπων ψευδούς περιεχομένου, γιατί δημιουργείται και πώς διαδίδεται.

— Έχουν γίνει μελέτες σχετικά με την ικανότητα των ανθρώπων να αναγνωρίζουν την οπτική παραπληροφόρηση (misinformation) και την αποπληροφόρηση (disinformation);
Ναι, ιδίως το έγγραφο που έγραψαν οι Cuihua Shen, Mona Kasra, Wenjing Pan Grace A. Bassett, Yining Malloch και James F O'Brien: "Fake images: The effects of source, intermediary, and digital media literacy on contextual assessment of image credibility online".

— Πού μπορώ να βρω τις πηγές των εικόνων που χρησιμοποιούνται σε αυτό το έργο;
Κατεβάστε αυτό το σύνολο δεδομένων για να λάβετε μια λίστα με τα άρθρα από τα οποία λάβαμε τις εικόνες.